Τι ωθεί τους ανθρώπους να γράφουν;

Η συγγραφή είναι μια εκ γενετής ανάγκη που είτε την έχει κάποιος είτε δεν την έχει. Ο συγγραφέας, με άλλα λόγια, γεννιέται αλλά δεν αρκεί μόνο αυτό. Θα πρέπει να το αποδείξει κιόλας! Πάντα όμως μέσα στα στενά πλαίσια της τέχνης του λόγου, γιατί έξω απ’ αυτά ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου και τα πράγματα μπερδεύονται αφάνταστα. Στον χώρο της λογοτεχνίας μοιραία παρεισφρύουν και άλλα κίνητρα όπως για παράδειγμα τα κερδοσκοπικά. Ο πολύς Dan Brown φερειπείν, με τον πρόσφατο «Κώδικα Ντα Βίντσι», είμαι σίγουρος θα συμφωνείτε και σεις μαζί μου, δε διεκδικεί δάφνες λογοτεχνικής δημιουργίας! Γράφτηκε για να πουλήσει και για να γίνει επιτυχημένη ταινία. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στους δικούς μας χώρους: Τα παλαιότερα «’Αρλεκιν» και «Νόρα» έχουν τώρα μεταμφιεστεί σε λογοτεχνικούς «Ιούδες…» και «Μάγισσες…» για να διευρύνουν το κοινό τους! Πώς να αντιληφθεί ο κοινός αναγνώστης αυτή την επίφαση λογοτεχνίας; Είναι ακόμη και η αρρωστημένη ματαιοδοξία, η χρησιμοποίηση της λογοτεχνίας για καθαρά συμπλεγματικές και εγωιστικές ανάγκες.

 Γιατί διαβάζουν οι ανθρώποι λογοτεχνία;

Ο τίτλος του πρώτου ποιήματος της συλλογής είναι: «Η ποίηση ΣΟΥ». Στο ποίημα αυτό δεν προσπαθώ να ορίσω την ποίηση. Οι εισαγωγικοί αυτοί στίχοι εκφράζουν όλο το κλίμα της συλλογής που ακολουθεί. Οι θέσεις αυτές όμως αφορούν μόνο τη δική μου άποψη περί ποίησης στις συγκεκριμένες φάσεις που γράφτηκαν τα ποιήματα.

Δεν πιστεύω ότι υπάρχει μια και μοναδική απάντηση στην ερώτηση «τι είναι ποίηση». Υπάρχουν τόσοι ορισμοί όσοι είναι και οι ποιητές. Η δική μου άποψη κατατάσσει την ποίηση εγκεφαλικά μεν στον «απειθάρχητο τρόπο σκέψης» αισθητικά δε ανάμεσα στον ορισμό του Louis Simpson που την ορίζει σαν «μια σκέψη που την αισθάνεσαι» και τον ορισμό του Ανδρέα Εμπειρίκου που λέει ότι «η ποίησις είναι η ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου».

Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Aν ρωτήσετε τον ανυποψίαστο αναγνώστη θα σας πει με πάρα πολύ φυσικό τρόπο ότι διαβάζει γιατί το απολαμβάνει, επειδή του προσφέρει ενδεχομένως «αισθητική απόλαυση».  Κάποιοι θα σας πουν ότι διαβάζουν επειδή θέλουν δήθεν να προβληματιστούν. Αυτό είναι μύθος! Κανείς δε θέλει να προβληματιστεί κι ούτε αυτό είναι στις προθέσεις της λογοτεχνίας. Ο βαθύτερος λόγος που σπρώχνει τον άνθρωπό στη λογοτεχνία είναι πιστεύω η ανάγκη του να βρει  ένα νόημα στην σύντομη ζωή του. Η αναζήτηση μιας λύτρωσής από το υπαρξιακό του άγχος! Ο κόσμος γύρω μας είναι τόσο χαοτικός που τρομάζει. Τίπoτα δεν είναι σίγουρο κι η τραγικότητα του ανθρώπου δεδομένη. Τα γεγονότα συμβαίνουν από μόνα τους, έρχονται, μας βρίσκουν και μας ανατρέπουν, παράδειγμα τα Τσουνάμι. Η λογοτεχνία με την μυθοπλασία της επιβάλλει, έστω και προσωρινά, μια τάξη στον κόσμο! Οι ήρωες –στην επιτυχημένη πάντα λογοτεχνία- κινούνται σε ένα προκαθορισμένο περιβάλλον, έχουν ξεκάθαρους σκοπούς και ευκολονόητα κίνητρα. Οι ιστορίες έχουν αρχή μέση και τέλος κι όπου χρειαστεί απονέμεται σε ικανές ποσότητες η «θεία δίκη». Είναι με  αλλά λόγια η λογοτεχνία ένα υποκατάστατο της ελπίδας και της τάξης.  Υπάρχει γιατί κατά κάποιο τρόπο διορθώνει τα λάθη του… «θεού».

 Οι δικοί σας ήρωες είναι αληθινοί; Πόσο αληθινοί είναι;

Είναι πάντα φανταστικοί. Ειδάλλως θα μιλούσαμε για βιογραφία ή αυτοβιογραφία και όχι για διηγήματα. Σίγουρα όμως ακουμπάνε σε πραγματικά γεγονότα και προσωπικές εμπειρίες. Από κάποια βιώματα κράτησα μόνο μια συγκεκριμένη λεπτομέρεια κι από άλλα τον κορμό. Τώρα το πόσο αληθινοί είναι λογοτεχνικά, αυτό θα το αποφασίσουν οι αναγνώστες. Είναι αλήθεια ότι αυτό που κάνει ένα βιβλίο να ξεχωρίζει είναι οι τρισδιάστατοι ήρωες. Στην πεζογραφία δε χωράνε οι μονοδιάστατοι ήρωες με πήλινα πόδια.

 H λογοτεχνία είναι εν γένει υπόθεση πραγματικότητας ή φαντασίας;

Και των δύο. Η πραγματικότητα είναι ο ασυνάρτητος πηλός, η τρικυμιώδης θάλασσα των λέξεων και των εμπειριών που απαιτούν σώμα για να υπάρξουν. Η φαντασία είναι το πλήκτρο ή η πένα που θα δώσει την απαιτούμενη πνοή στην λάσπη.

 Νομίζετε οτι υπάρχει διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας;

Υπάρχει ένα ανθρωποκεντρικό-βιολογικό αξίωμα που λέει: «Ότι μπορεί ο άνθρωπος να φανταστεί, στο τέλος θα το δημιουργήσει». Φαντάστηκε για παράδειγμα, χιλιάδες χρόνια πριν, την μαγική γυάλινη σφαίρα, που θα του επέτρεπε να βλέπει και να συνομιλεί με άλλους από μακριά και ιδού η τηλεόραση και τα φορητά. Φαντασία και πραγματικότητα αποτελούν, πιστεύω, τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που έχουν όμως ταυτόχρονα και την σχέση αιτίου-αιτιατού.

  Απο πού αντλείτε τις εμπνεύσεις σας; Πότε στερεύουν; Πώς τις ξαναβρίσκετε;

Δεν υπάρχουν πηγές ή πηγάδια έμπνευσης για να τις αντλήσει κανείς. Ο κάθε συγγραφέας είναι και μια κινητή πηγή έμπνευσης. Το αν θα γράψει είναι καθορισμένο αφενός μεν από τα γονίδιά του κι αφετέρου από το πόσο πλούσιος ή….μπουρδουκλωμένος είναι ο υποσυνείδητος του κόσμος. Από το πόσο έντονη «εσωτερική ζωή» διαθέτει και τι εμπειρίες από πρώτο χέρι κουβαλάει μέσα του. Η λαϊκή αντίληψη για την έμπνευση σαν μια κεραμίδα που αίφνης σε βρίσκει στο κεφάλι κι αντί να καταλήξεις στην εντατική ευθύς μεταμορφώνεσαι σε συγγραφέα είναι λανθασμένη. Η έμπνευση έρχεται την ώρα που…ήδη γράφεις. Είναι δηλαδή ζήτημα απομόνωσης και χρόνου, πολύ χρόνου και μοναξιάς απόλυτης πίσω από έναν υπολογιστή ή πάνω από ένα τετράδιο. Θα προτιμούσα τη λέξη «ιδέα» παρά τη λέξη έμπνευση. Μια ιδέα λοιπόν θα μπορούσε να ήταν ένα ανεξήγητο βούισμα στ’ αυτί ή μια τρύπια…κάλτσα, μια μοναχική φιγούρα ντυμένη στ’ άσπρα δίπλα στο κύμα το σούρουπο…..ο,τιδήποτε! Από κει και πέρα ο χρόνος είναι αυτός που θα μετουσιώσει την ιδέα σε λογοτεχνικό έργο. Με την έννοια αυτή οι εμπνεύσεις δεν στερεύουν ποτέ!

Tι σημαίνει για ένα συγγραφέα να παίρνει το πρώτο κρατικό βραβείο διηγήματος;

Τα βραβεία δεν είναι παρά ένας απλός οδοδείκτης ή ανεμοδείκτης που σου δείχνει την ορθή κατεύθυνση. Είναι μια κατάφαση για τη δουλειά που κανείς: Αντιλαμβάνεσαι με το βραβείο ότι το έργο σου άγγιξε την αντίπερα όχθη, το μπουκάλι που πέταξες στην θάλασσα βρήκε τελικά αποδέκτη. Είναι όμως το βραβείο κι ένας προβολέας που φωτίζει το έργο σου. Παράδειγμα εσείς! Θα ζητούσατε ποτέ να μου πάρετε συνέντευξη αν δεν έπαιρνε το βραβείο;

 Αυτό ήταν το όνειρο σας όταν ξεκινήσατε να γράφετε; Ποιό είναι το όνειρό σας σήμερα σαν άνθρωπος και σαν λογοτέχνης;

Σε καμία περίπτωση. Τα βραβεία δεν είναι αυτοσκοπός. Αλίμονο αν ήταν. Δεν θα μιλούσαμε τότε για λογοτεχνία, αλλά για βιομηχανοποίηση του είδους. Τα βραβεία θα αποκτούσαν την διάσταση ενός τίτλου ISO που παρέχεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τις προδιαγραφές μας! Το επόμενο μου όνειρο είναι το επόμενο μου βιβλίο. Σαν άνθρωπος τώρα, εύχομαι να γίνουν αρμονικότερες οι σχέσεις μου με τους ανθρώπους, τα ζώα και το περιβάλλον.

  Για ποιο λόγο ονειρευόμαστε αφού τις περισσότερες φορές μένει στα δάκτυλα η απογοήτευση της μη πραγματοποιήσης τους;

Μα για να ξαναονειρευτούμε βέβαια! Η απώλεια ενός ονείρου δεν προέρχεται μόνο από την μη πραγμάτωσή του. Αντίθετα, η επαλήθευσή του σημαίνει αυτόματα και το θάνατό του. ‘Ενα θάνατο ομως δημιουργικό, που μέσα από τις στάχτες του θα ξεπηδήσουν καινούργια όνειρα, νέα ταξίδια. Αν δεν υπήρχαν τα όνειρα θα ήμασταν είτε ρομπότ σε μόνιμη προβλεπτή στάση ή στην καλύτερη περίπτωση ανθρωποειδή που θα αναλώνονταν σε επί τόπου πηδηματάκια, άνευ νοήματος και προοπτικής.

  Ποιος ήταν ο πρώτος συγγραφέας που σημάδεψε τον τρόπο που σκέφτεστε;

Πάρα πολλοί. Αναμοχλεύοντας τη μνήμη ανέρχονται στην επιφάνεια σπασμένες εικόνες από κόμικς επιστημονικής φαντασίας με παράξενα ανθρωπάκια από παράξενους πλανήτες να κινούνταν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες σε αλλόκοτα σκάφη. Και μετά ο εφησυχασμένος κόσμος του Ντίσνεϊ, ο αυτιστικός σκύλος του Τσαρλς Σουλτζ, ο Σνούπι! Ύστερα ο προφήτης Ιούλιος Βερν, ο άθλιος κόσμος του Ντίκενς, οι τραχείς ανένταχτοι ήρωες του Καζαντζάκη, ο ψυχογράφος Ντοστογιέφσκι, ο Ιονέσκο και οι «καρέκλες του», ο Καμύ με τον «Ξένο», ο Σάλινγκερ με τον κλονισμένο επαναστάτη του στον «Τρυγητή στην Σίκαλη» κι άλλοι πολλοί. Ο Μαρκές, ο Κούντερα…Οι Ποιητές είναι μια άλλη μεγάλη ιστορία. Απ΄ όλους πιο πολύ ο Μ. Αναγνωστάκης!

Ποιος ο τελευταίος;

Δύο: Ο Τσαρλς Μπουκόβσκι και ο ‘Ιρβιν Γιάλομ. Δυο αντίθετοι κόσμοι που αποκλίνοντας συγκλίνουν. Ο πρώτος για τις απόλυτα ωμές περιγραφές της καθημερινής τρέλας, και ο δεύτερος για τον οξυδερκή συγκερασμό ψυχιατρικής και λογοτεχνικής πλοκής.

Ποιος ο τελευταίος; Λένε, και εγώ το πιστεύω, πως τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας γεννήθηκαν μέσα σε θρυμματισμένα μυάλα. Εσείς τι λέτε;

Δεν νομίζω. Καμιά φορά οι απόψεις αυτές διοχετεύονται έντεχνα στον τύπο από τα εκδοτικά κέντρα για σκοπούς μάρκετινγκ και προώθησης του βιβλίου. Ένα βιβλίο για να γραφτεί χρειάζεται απόλυτη απομόνωση, πειθαρχία σκυλίσια κι ατσάλινη υπομονή. Κι από πάνω  πίστη στον εαυτό σου καθώς και τις κατάλληλες ψυχικές δυνάμεις για να συνέλθεις όταν πέσεις, να μην λυγίσεις στην πρώτη απογοήτευση. Ένα θρυμματισμένο μυαλό πώς θα τα καταφέρει όλα αυτά; Μεταξύ πιοτού, τρέλας και ντόλτσε βίτα; Σίγουρα ο τρόπος που σκέφτεται ένας συγγραφέας, ο τρόπος που ερμηνεύει τον κόσμο δεν είναι ο τρόπος των πολλών. Με αυτη την έννοια, ναι, απότελει ο συγγραφέας μια παρέκκλιση από τους νόμους της μάζας. Όχι όμως θρυμματισμένη!

Πότε λέτε για ένα μυαλό ότι είναι θρυμματισμένο;

Εδώ μπαίνετε σε χώρους καθαρά ιατρικούς που δεν έχουν σχέση με τη λογοτεχνία. Στην τέχνη ένα μυαλό θάλεγα ότι είναι θρυμματισμένο όταν ο υποσυνείδητος κόσμος του δημιουργού κατευθύνει τον τρόπο που γράφει ή δημιουργεί χωρίς την εποπτεία της λογικής. Αυτό καμιά φορά είναι αποδεκτό στη ζωγραφίκή. Στη λογοτεχνία όμως η κρυστάλλινη λογική είναι απαραίτητη, για να μπορεί ο λογοτέχνης να χειραγωγεί το υποσυνείδητό του κατά βούληση. Το αντίθετο είναι σκέτη λογόρροια. Θύματα αυτής της λογόρροιας είναι συχνά οι ποιητές.

Ποια είναι η μεγαλύτερη αλήθεια στη ζωή;

Ότι όλα έρχονται και φεύγουν, ότι όλα έχουν αρχή και τέλος. Τα πάντα, η βιολογική μας υπόσταση, τα όνειρα, ο έρωτας και η ματαιοδοξία μας έχουν ημερομηνία λήξεως. Και το σύμπαν ολόκληρο κάποτε θα διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη ή στη καλύτερη περίπτωση θα καταρρεύσει σε μια Μέγιστη Σύνθλιψη.

Ποιο το μεγαλύτερο ψέμα;

Ότι αυτό που ζούμε δεν είναι το μόνο που έχουμε στα χέρια μας. Ότι τάχα υπάρχει μετά θάνατον μια άλλη ζωή καλύτερη απ’ αυτή. Εν ολίγοις όλες οι δοξασίες (θρησκευτικές και μη) κι όλα τα δόγματα που φανατίζουν τον άνθρωπο και του στερούν τη χαρά της ζωής, μεταθέτοντας τις επιθυμίες του στους χώρους του αοράτου.

Υπάρχουν καλά και κακά βιβλία;

Εφόσον το δικαίωμα επιλογής είναι ελεύθερο, όχι! Δεν υπάρχουν. Είναι το αντίστοιχο του αιώνιου ερωτήματος «αν υπάρχει καλή και κακή τηλεόραση». Εξαρτάται από τη χρήση. Κακά βιβλία θα μπορούσε ίσως να ονομάσει κανείς, τα κατευθυνόμενα ή στρατευμένα βιβλία που εξυπηρετούν αλλότριους σκοπούς πέρα από την τέχνη, κυρίως σε αντιδημοκρατικά καθεστώτα..

Περνά καμιά φορά από το μυαλό σας ο φόβος οτι θα φτάσει ξανά μια εποχή που οι ανθρώποι θα καίνε βιβλία;

Μα ήδη το κάνουν! Πριν λίγα χρόνια, οι ανά το πανελλήνιο θρησκόληπτοι έκαιγαν σε πλατειές το «Μ-ν» του Μίμη Ανδρουλάκη. Και δεν είναι μόνο φαινόμενο Ελληνο-Χριστιανικό. Θυμηθείτε μόνο τους «Σατανικούς στίχους» του Σαλμάν Ρούστι και την επικήρυξη του από το Μουσουλμανικό Ιερατείο. Πιστεύω ότι πάντα θα υπάρχουν οι επίδοξοι εμπρηστές του γραπτού λόγου. Στο μέλλον ίσως να μη χρειάζεται να καίνε βιβλία. Απλά θα μολύνουν τα επικίνδυνα ηλεκτρονικά βιβλία με κάποιον ηλεκτρονικό ιό. Ποιος ξέρει.

Ποιον θεωρείτε ως τον πιστότερο σύμμαχο του βιβλίου;

Την περιέργεια και την φαντασία των ανθρώπων. Την έμφυτη ανάγκη για αρμονία και νόημα στον κόσμο. Όσο η περιέργεια και οι ανάγκες αυτές παραμένουν ανικανοποίητες, άλλο τόσο το βιβλίο θα παίρνει παράταση ζωής.

Ποιον θεωρείτε ως τον χειρότερο εχθρό του βιβλίου;

Την αλαζονεία και την βλακεία. Γιατί μόνο οι βλάκες κι οι δογματικοί πιστεύουν ότι κατέχουν την αλήθεια και άρα δεν έχουν ανάγκη να διερευνήσουν την περίπτωση μιας άλλης οπτικής, όπως αυτή παρέχεται μέσα από ένα λογοτεχνικό βιβλίο.

Κουρνιάζετε στο γραφείο σας για να γράψετε, ποιοι σας κάνουν συντροφιά εκείνη την ώρα;

Κανένας. Μόνο ο βόμβος του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Η συγγραφή είναι η πλέον μοναχική ενασχόληση στον πλανήτη. Ο συγγραφέας αφίσταται προσωρινά του εδάφους, αιωρούμενος σε ένα χώρο ολότελα δικό του. Δεν χωράει κανείς άλλος εκεί, εκτός από τους….δαίμονες του ίσως!

Πέστε μου μια ερώτηση που σας προβληματίζει και που θα θέλατε να μάθετε την απάντηση της.

Γιατί ζούμε; Από πού ερχόμαστε; Τι υπήρχε πριν το Big Bang. Ποιο είναι το νόημα της ύπαρξης μας εφόσον όλα μια μέρα θα σβήσουν; Οι επιστήμονες λένε ότι πλησιάζει η μέρα που οι η ενοποίηση των τριών θεμελιωδών νόμων της Φυσικής  (Θερμοδυναμική, Σχετικότητα, Κβαντομηχανική) θα είναι πια γεγονός. Η ενιαία θεωρία που θα προκύψει, λένε, θα εξηγεί τον κόσμο πλήρως, οπόταν  η ζωή μας θα αποκτήσει επιτέλους νόημα. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, εύχομαι η ενοποίηση να λάβει χώραν στην διάρκεια της δικής μου ζωής.

Πέστε μου μια ερώτηση που σας προβληματίζει και που  δεν θα θέλατε να μάθετε ποτέ, μα ποτέ, την απάντηση της.

Ο τρόπος φυγής μου από τον πλανήτη. Αν είναι να φύγω με ένα τρόπο αναξιοπρεπή, εξευτελιστικό και γελοίο δεν θα ήθελα να το μάθω ποτέ. Αν κι εδώ που τα λέμε, ποιος θάνατος δεν είναι γελοίος;

Εαν η παιδική σας ηλικία ήταν μια θάλασσα και βουτούσατε μέσα, τι θα θέλατε να φέρνατε στην επιφάνεια της;

Μου ζητάς, με άλλα λόγια, να βουτήξω στο υποσυνείδητο μου. Φρουϊδική η ερώτησής σας και μάλιστα…του βάθους. Θάθελα να επαναφέρω στην επιφάνεια όλες τις σκηνές της παιδικής μου ηλικίας που ξέχασα. Κυρίως τη μνήμη από τη γέννηση μου μέχρι την ηλικία των έξι. Από κει και πέρα την κάθε στιγμή που έζησα δίπλα στη μητέρα μου.

Ποια είναι κατά την άποψη σας η περιεκτικότερη λέξη;

Η λέξη «νόημα» με την φιλοσοφική-υπαρξιακή έννοια.

Ποια είναι η πιο άδεια λέξη;

Η λέξη «αλαζονεία» που είναι συνώνυμό της βλακείας.